• Anasayfa
  • Blog
  • Mükemmeliyetçilik Paradoksu: Mükemmeliyete Ulaşma Çabası Size Nasıl Zarar Verir?
Psikoloji

Mükemmeliyetçilik Paradoksu: Mükemmeliyete Ulaşma Çabası Size Nasıl Zarar Verir?

Psikologca 10 Kasım 2024

Başarı odaklı toplumumuzda sıklıkla bir erdem olarak görülen mükemmeliyetçilik, paradoksal olarak karanlık bir tarafa sahiptir. Yüksek standartlar belirlemek ve mükemmellik için çabalamak takdire şayan özellikler olabilirken, mükemmelliğin amansızca peşinde koşmak depresyon ve kaygı gibi zararlı sonuçlara yol açabilir. (Kawarmura vd., 2001).


Bu makalede, mükemmeliyetçilik ile ruh sağlığı arasındaki karmaşık ilişkiyi ve mükemmeliyetçiliğin neden iki ucu keskin bir kılıç olabileceğinin nedenlerini inceleyeceğiz.

Mükemmeliyetçilik Spektrumu Nedir ?


Mükemmeliyetçilik tek tip bir kavram değildir. Sağlıklıdan uyumsuzluğa kadar uzanan bir spektrumda yer alır .(Ayearst, Flett ve Hewitt, 2012; Hewitt ve Fleet, 1991). Spektrumun bir ucunda gerçekçi hedefler koyma, mükemmellik için çabalama ve hataları büyüme fırsatı olarak kullanma ile karakterize edilen uyarlanabilir veya olumlu mükemmeliyetçilik yer alır.


Ancak diğer uçta, gerçekçi olmayan standartların, başarısızlık korkusunun ve sürekli bir onaylanma ihtiyacının hakim olduğu uyumsuz veya olumsuz mükemmeliyetçilik yer alır. Depresyon ve kaygının tetikleyicilerini bulduğumuz yer bu spektrumun en uç noktasıdır.

Mükemmeliyetçiliğin Kökleri Nerden Gelir?

Mükemmeliyetçiliğin neden depresyona ve kaygıya yol açabileceğini anlamak, kökenlerine inmeyi gerektirir. Mükemmeliyetçi eğilimlerin gelişimine birkaç faktör katkıda bulunur (Flett vd., 2002; Brown, 2021):


• Erken Çocukluk Deneyimleri: Mükemmeliyetçilik, aşırı eleştiri, sürekli mükemmellik baskısı veya başarılara dayalı koşullu sevgi ve onay gibi erken çocukluk deneyimlerinden kaynaklanabilir. Bu tür ortamlarda yetiştirilen çocuklar, sevilmek veya değer görmek için kusursuz olmaları gerektiği veya kendilerine verilen sevginin ürettikleri işin kalitesine bağlı olduğu inancını içselleştirebilirler.


• Kültürel ve Toplumsal Etkiler: Toplumsal ve kültürel faktörler de mükemmeliyetçiliği teşvik etmede önemli bir rol oynar. Sosyal medya ve karşılaştırmanın yönlendirdiği bir dünyada, dünyaya mükemmel bir imaj sunma baskısı yoğunlaşmış ve mükemmeliyetçi eğilimleri daha da kötüleştirmiştir.

Kaç Tip Mükemmelliyetçilik Vardır?

• Kendine Yönelik Mükemmeliyetçilik: Bu, kişinin kendisi için aşırı yüksek standartlar belirlemesini ve mükemmellik için çabalamanın ve "mükemmel" olarak görülmenin kendisi için önemli olduğuna dair öz motivasyonlu inancı içerir. Bu tür, gerçekçi olmayan mükemmeliyetçi standartlarını karşılayamadığında, genellikle bir bireyin kendisine karşı aşırı derecede özeleştirel olmasına yol açar.


• Başkalarına Yönelik Mükemmeliyetçilik: Başkalarının mükemmellik için çabalaması ve "mükemmel" olması gerektiğine dair inanç, bu tür genellikle etrafınızdakilerin performansından memnuniyetsizliğe yol açar.


• Sosyal Olarak Belirlenmiş Mükemmeliyetçilik: Başkalarının sizden mükemmellik beklediğine dair inançla yönlendirilen bu tür, dış standartlara uymak için muazzam bir baskı yaratabilir.

Mükemmeliyetçiliğin Kısır Döngüsü

Mükemmeliyetçilik genellikle depresyon ve kaygıyı sürdüren bir kısır döngüyü başlatır:


• Gerçekçi Olmayan Standartlar Belirleme: Mükemmeliyetçiler kendileri için imkansız derecede yüksek standartlar belirleme eğilimindedir (Overholser & Dimaggio, 2020; Smith vd., 2022). Akademik, iş, ilişkiler veya kişisel görünüm olsun, bu standartlar genellikle ulaşılamazdır. Ulaşılamaz beklentiler sürekli olarak karşılanmadığında, karşılanmayan standartlar yaygın bir başarısızlık, yetersizlik ve kendini eleştirme hissine yol açabilir. Zamanla bu, depresif semptomlara yol açabilir.


• Başarısızlık Korkusu: Mükemmeliyetçiler genellikle herhangi bir başarısızlık veya hatayı kişisel değersizlikle eş tutarlar (Overholser & Dimaggio, 2020). Bu yoğun başarısızlık korkusu, depresyonun temel unsurları olan kaygıyı veya umutsuzluk ve çaresizlik duygularını tetikleyebilir.


• Özeleştiri: Mükemmeliyetçiler kaçınılmaz olarak beklentilerini karşılayamadıklarında, sert özeleştiri ile karşılık verirler. Hatalarını kişisel başarısızlıklar ve kusurlar olarak algılarlar (Overholser ve Dimaggio, 2020).


• Kaçınma ve Erteleme: Mükemmeliyetçiler hata yapma riskinden kaçınmak için erteleyebilir veya görevleri tamamen önleyebilirler (Smith ve diğerleri, 2020). Bu kaçınma davranışı, son tarihler yaklaşırken artan kaygıya yol açarak kaygı ve mükemmeliyetçilik döngüsünü şiddetlendirebilir.


• Depresyon ve Anksiyete: Ulaşılamaz hedefler koyma, başarısızlıktan korkma, kendini eleştirme ve kaçınma döngüsü depresyon ve anksiyete bozukluklarıyla sonuçlanabilir (Shafran ve Mansell, 2001; Harper ve diğerleri, 2020; Smith ve diğerleri, 2020). Sürekli stres ve duygusal çalkantı, ruh sağlığı üzerinde ciddi bir etki yaratır.


• Esneklik: Mükemmeliyetçiler gerçekçi olmayan standartlarını başkalarına dayatabilir, bu da gergin ilişkilere ve izolasyona yol açabilir.


• Sürekli Karşılaştırma: Mükemmeliyetçiler sıklıkla kendilerini başkalarıyla karşılaştırır, bu da kıskançlık, güvensizlik ve yetersizlik duygularını besler.


• Sosyal Bağlantıya Engel Olarak Mükemmeliyetçilik: Aşırı mükemmeliyetçilik, anlamlı ilişkilerin oluşumunu engelleyebilir. Mükemmeliyetçiler, kırılganlıkla mücadele edebilir ve kusurlarını ortaya koymanın reddedilmeye yol açacağından korkabilirler. Bu sosyal izolasyon, depresyon ve kaygıya önemli katkıda bulunan bir faktör olabilir (Harper ve diğerleri, 2020).


• Sürekli Endişe: Mükemmeliyetçiler, hata yapmaktan veya imkansız derecede yüksek standartlarının altında kalmaktan aşırı derecede endişe duyarlar (Smith ve diğerleri, 2020). Bu kronik endişe, bir kaygı bozukluğuna yol açabilir.

Mükemmeliyetçilik Paradoksu: Mükemmeliyete Ulaşma Çabası Size Nasıl Zarar Verir? Konusu hakkında psikoloğa soru sormak ister misin?

Gerçekçi hedefler koymak ve onlara ulaşmak için çabalamak mı yoksa gerçekçi olmayan hedefler koyup başarısızlık korkusuna kapılmak mı ? Mükemmelliyetçilik paradoksu yaşıyorsanız kafanıza takılanları uzman psikologlarımıza sorabilirsiniz.

Psikoloğa Soru Sor!

Etiketler:

Mükemmelliyetçilik
kaygı
gerçekçi hedefler

Benzer Yazılar

Kontrol Yanılsaması Nedir?
Psikoloji

Kontrol Yanılsaması Nedir?

Araştırmalar, bu yanılsamanın çok yaygın olduğunu gösteriyor çünkü hepimiz kontrol yanılsamasına yatkınız. Kontrol duygusu rahatlatıcı ve arzu edilir olduğundan, bu yanılsama çok uzun süredir var olan bir duygudur! Etrafımızdaki şeyleri etkileme gücüne sahip olduğumuza inandığımızda kendimizi iyi hissederiz, ancak kontrolümüzü kaybetmiş ve çaresiz hissetmek derinden rahatsız edici olabilir. 1970'lerin başında yapılan bir çalışmada Glass ve meslektaşları katılımcılardan, arkaplanda rastgele aralıklarla yüksek ve rahatsız edici bir uğultu sesi çalarken basit bir görevi tamamlamalarını istediler. Katılımcıların bir grubu " Kontrolü olan " gruba, araştırmacılara gürültünün durmasını istediklerini ancak bunu yapmamalarının çok tercih edildiğini bildirmek için bir düğmeye basabilecekleri söylendi. "Kontrolü Olmayan " grupta ise böyle bir talimat verilmedi. Her iki grup da görevleri tamamlasa da, sıkıntı seviyeleri de ölçüldü. İlginç bir şekilde, çalışma katılımcıların neredeyse tamamının düğmeye basmadan aktivitenin sonuna ulaştığını gösterirken, Algılanan Kontrolü Olmayan grubunun önemli ölçüde daha sıkıntılı olduğunu ve daha fazla hata yaptığını gösterdi. Bu sonuç, sadece hoş olmayan bir durumu durdurabileceğimize inanmamızın bile buna tahammül etmemizi kolaylaştırdığını gösterdi! Yani, bir yandan, kontrol yanılsaması bizim için iyidir - kontrol ihtiyacımızı tatmin eder ve bizi çaresiz hissetmekten korur. Ancak, karanlık bir tarafı da vardır. Dış olaylar üzerindeki kontrolümüzü abartmak da zihinsel sıkıntımıza katkıda bulunabilir. Kontrol edilemeyen sonuçlar üzerinde kontrolümüz olduğuna inanmak, etkisiz, yararsız veya hatta zararlı eylemlere zaman ve enerji harcama olasılığımızı artırır. Kaynaklarımız, sonucu hiç etkilemeyen davranışlarda bulunarak boşa harcanır ve hayatımıza gerçekten fayda sağlayan diğer şeylerden uzaklaşırız. Bu, endişelenmeye veya kaçınmaya yol açabilir. Örneğin, sosyal kaygısı olan kişiler başkalarının kendileri hakkındaki algıları konusunda endişeli olabilir. Nasıl göründükleri, konuştukları ve davrandıklarıyla meşgul olabilirler ve sevilmelerini etkilemesi umuduyla tüm "doğru" şeyleri yaptıklarından emin olabilirler. Başkalarının bakış açıları üzerindeki bu aşırı kontrol, bunun yerine artan kaygıya ve gerçek ve tatmin edici bağlantılar kurma zorluğuna yol açabilir. Sonunda, kontrol sahibi olma ihtiyacı bizi kontrol etmeye başlar!Sonuçlar bizim istediğimiz gibi gitmediğinde, bunun üzerinde kontrol sahibi olduğumuzu varsaymak kendimizi suçlamaya, pişmanlığa, hayal kırıklığına ve düşünmeye yol açabilir. Aramızda hangimiz hüzünlü olmadık ve bir durumu değiştirebilecekleri tüm yolları düşünmedik ki?Örneğin arkadaşım COVID-19 testi yaptırdı ve sonucunun çıkması 6 gün sürdü. Bu 6 günlük izolasyon sırasında, farklı bir test merkezine gitmesi gerekip gerekmediğini merak etti ve başkalarının sonuçlarını daha çabuk aldığını duyduğunda kötü bir seçim yaptığı için kendini suçladı. Testi nerede yaptırırsa yaptırsın sonucun ne zaman geleceği üzerinde hiçbir etkisi olmadığını bilmesine rağmen, kontrol yanılsaması pençelerini derinlere batırdı ve o 6 günü acı dolu hale getirdi. Bu size tanıdık geliyor mu? Kendimizi azarlıyor ve suçluyoruz, yapmamız ve yapmamamız gereken her şeyi düşünüyoruz, zihnimiz aynı düşünceleri tekrar tekrar geçiriyor. Ancak bildiğimiz gibi, gerçek muhtemelen kararlarımızın sonuç üzerinde sınırlı bir etkiye sahip olduğu ve farklı davranmış olsak bile işler daha iyi olmayabilirdi. Pişmanlık doğal ve geçmiş hatalardan ders çıkarmak büyümenin ayrılmaz bir parçası olsa da, değiştirilemeyen geçmiş bir olaya odaklanmak bir kontrol yanılsamasıdır. Peki, şimdi kontrol yanılsamasını bildiğimize göre, bu konuda ne yapabiliriz?Zihinsel sağlığın temel taşlarından biri esnekliktir; düşünme, davranma ve duygularımızla ilişki kurma biçimimizde. Kontrol ihtiyacına odaklanmak genellikle esnekliği engeller ve tatmin edici ve ilgi çekici bir hayatın tadını çıkarma kapasitemizi sınırlar. İronik olarak, katı kontrol duygusunu bırakarak, esnek bir pozisyondan daha fazla "kontrol" elde edebiliriz. Bu, hayatın farklı alanlarında sahip olduğumuz kontrol derecesinin sınırlı olduğunu kabul etmeyi ve her şeyi dar bir şekilde tanımlanmış bir konfor alanında tutmak için çaba harcamak yerine bu fikirle rahat olmayı içerir. Etki alanımızda neyin olduğunu ve neyin olmadığını anladığımızda, enerjimizi gerçekten üretken olan yollarla yeniden yönlendirmeye başlayabiliriz. Etki alanımızı bilmek, sonuca aşırı odaklanmaktan geri adım atabileceğimiz ve bunun yerine sürece ve anlamlı bir hayatı teşvik eden şeylere odaklanabileceğimiz anlamına gelir. Esnek olmak ayrıca kontrolümüz dışındaki durumları bırakma yeteneğimizi geliştirir ve bizi tüm kendini suçlama ve düşünmeden korur. Kontrol yanılsamasına kurban gittiğiniz durumları fark ettiniz mi acaba? Bunu fark etmek ve etiketlemek, abartılı bir kontrol duygusunu sürdürmeye yönelik beyhude çabalarımızdan vazgeçmeye doğru atılacak harika bir ilk adımdır.

Psikologca 20 Ekim 2024