Kafamda canlandırdığım konuşmalar var bu bir rahatsızlık mı?

Merhaba Sevgili Danışan,

Sorununuzu paylaştığınız için öncelikle teşekkür ederim. Anlattığınız durum birçok kişinin zaman zaman deneyimlediği, aslında oldukça insani ve anlaşılabilir tepkiler barındırıyor. Kafada konuşmalar canlandırmak, gelecekte gerçekleşecek ya da geçmişte yaşanmış olaylara dair senaryolar üretmek, çoğu zaman zihnimizin hazırlık yapma veya duygusal bir durumu telafi etme çabasıyla bağlantılıdır. Bu yüzden yaşadığınız şeyin hemen “bir rahatsızlık” olarak değerlendirilmesi gerekmez. Ancak bunun ne kadar sıklıkla yaşandığı, hayatınızı ne ölçüde etkilediği ve sizin için ne kadar yorucu olduğu önemli detaylardır.

Bahsettiğiniz şekilde, bir yere gitmeden önce kafanızda konuşmalar tasarlamak, bir bakıma zihinsel prova gibidir. İnsan beyni belirsizliği sevmez ve özellikle sosyal durumlarda kontrolü elinde tutmak ister. Bu nedenle bir doktora gitmeden önce ya da bir ortama dahil olmadan önce "orada ne derim, ne sorarım, ne cevap alırım" gibi düşünceler otomatik şekilde belirir. Bu, bilinçdışında sizi hazırlıklı hissettirme amacını taşır. Bu tür zihinsel senaryolar genellikle “içsel konuşma” (self-talk) olarak tanımlanır ve sağlıklı sınırlar içinde kaldığında kişiye fayda sağlar.

Ancak bu düşünceler, tıpkı sizin de belirttiğiniz gibi, günlük işlerinizi yapmanızı engelleyecek düzeye ulaştığında ve zihninizi meşgul etmekten çok yoran bir hâl aldığında, bu durum artık sadece alışkanlık olmaktan çıkar ve kişinin yaşam kalitesini düşürebilir. Bunun yoğunluğu, içeriği ve sıklığı bazen kaygı bozukluklarıyla ilişkili olabilir. Özellikle sosyal ortamlarda “iyi görünme”, “yanlış bir izlenim bırakmama”, “kendimi iyi ifade etmeliyim” gibi beklentiler, sizin gibi birçok kişinin zihninde bu tür tekrar eden senaryoların oluşmasına neden olabilir.

Diğer yandan, müzik ya da şarkıların kafanızda sürekli dönmesi durumu da oldukça yaygındır ve buna psikolojide “earworm” ya da “involuntary musical imagery” (istemsiz müzikal imgeler) denir. Genellikle gün içinde dinlenen bir müziğin tekrar tekrar zihinde çalması, zihinsel enerjinin boşluk bulduğu anda orayı doldurma eğilimindedir. Bu da zihnin sakinleşmeye başladığı anlarda bile bir uğraş bulmaya çalışma haliyle ilgilidir. Aslında bu, zihninizi sürekli bir şeylerle meşgul etme alışkanlığının bir başka yansımasıdır.

Zihinsel konuşmalar ve şarkılar birlikte düşünüldüğünde, zihninizin “sessiz kalmakta” zorlandığını söyleyebiliriz. Bu da özellikle kaygılı bireylerde sık rastlanan bir durumdur. Zihin sürekli ya geçmişte yaşanmış olumsuz deneyimlerin telafisiyle ya da gelecekteki olası durumlara hazırlıkla meşgul olur. Bu durumlarda zihnin şimdiye odaklanamaması, yani anda kalmakta zorlanması söz konusu olur. Bu da konsantrasyon kaybına, üretkenliğin düşmesine, stresin artmasına neden olabilir.

Yine de burada önemli olan şu: Bu durumun bir ruhsal bozukluk ya da ciddi bir hastalık olup olmadığını ancak bir uzman, bire bir görüşme sonucunda belirleyebilir. Anlattığınız belirtiler “obsesif düşünceler”, “aşırı içsel konuşma” ya da “genelleşmiş anksiyete bozukluğu” gibi bazı durumlarla örtüşebilir ama bu kesinlikle bir tanı değildir. Belirttiğiniz gibi, bu durum ders çalışmanızı, işlerinizi yapmanızı ve odaklanmanızı zorlaştırıyorsa, bu noktada bir uzmandan bireysel destek almanız çok faydalı olabilir.

Günlük yaşamınızda bu durumu hafifletmek için deneyebileceğiniz bazı öneriler sunmak isterim:

Her gün 5-10 dakika boyunca sadece nefesinize odaklanarak zihninizi meşgul etmeden oturmayı deneyin. Bu bir meditasyon değilse bile, zihni farkındalıkla izleme becerinizi artıracaktır.

Gün içinde aklınıza gelen konuşmaları ya da senaryoları bir deftere yazmak, onların zihninizde tekrar tekrar dönmesini engelleyebilir. Zihin, “zaten bunu kaydettim” diyerek konuyu kapatabilir.

“Zihinsel konuşma zamanı” diye bir bölüm belirleyerek (örneğin günde sadece 15 dakika) bu düşüncelerle sınırlı bir şekilde ilgilenmek, zamanla kontrol duygusunu yeniden kazanmanıza yardımcı olabilir.

Vücudu harekete geçirmek zihni durultmanın en doğal yollarından biridir. Gün içinde düzenli yürüyüş, kısa egzersizler zihinsel meşguliyetin şiddetini azaltabilir.

Sürekli aynı şarkının zihninizde dönmesini azaltmak için beyaz gürültü, doğa sesleri ya da enstrümantal müzikler gibi farklı seslere yönelmek faydalı olabilir.

Sevgili danışan, burada önemli olan şey şu: Zihniniz size yardımcı olmak için çalışıyor, ancak zaman zaman bu yardım biçimi sizi yoran bir noktaya ulaşabiliyor. Bunu fark etmiş olmanız bile çok kıymetli bir adımdır. Siz bu farkındalıkla beraber hayatınıza işlevsel yöntemler katmaya başladığınızda, zihniniz de yavaş yavaş bu tempoyu bırakacaktır. Eğer bu süreçte zorlanırsanız, bir psikolojik danışmandan ya da psikologdan destek almak hem iç görü kazanmanız hem de yeni başa çıkma yolları öğrenmeniz açısından çok değerli olacaktır.

Umarım sizin için faydalı olmuştur. Değerlendirilmesini istediğiniz farklı bir soru veya aklınıza takılanları sorabilirsiniz.

Sevgiler,

Psikolog Betül Canbel