Dürtüsel alış-verişi nasıl yeneriz?

Merhaba Sevgili Danışan,

Yazdıkların birçok kişinin zaman zaman yaşadığı ama çoğu zaman dile getiremediği bir içsel döngüyü oldukça dürüst ve farkındalıkla ortaya koyuyor. Dürtüsel alışveriş davranışı, yalnızca maddi bir konu değil; aynı zamanda duygusal boşlukların, anlık haz ihtiyacının, stresin ve bazen geçmişten taşınan duygusal yüklerin dışavurumu olabilir. Üzgün hissettiğinde, zihnin “bir şeyler al” komutunu vererek seni rahatlatmaya çalışması aslında bir başa çıkma stratejisidir. Ancak bu strateji geçici bir haz yaratırken, uzun vadede seni suçluluk, pişmanlık ve maddi zorluklarla baş başa bırakıyor olabilir.

İçinde bulunduğun durumu fark etmiş olman ve şimdiden dijital önlemler almış olman, değişim sürecinde çok güçlü bir başlangıç anlamına gelir.

Alışveriş dürtüsü çoğu zaman dışsal bir ihtiyaçtan değil, içsel bir duygudan kaynaklanır. Bunun farkına varmak için şu egzersizi yapabilirsin:

1 hafta boyunca alışveriş isteği duyduğun her anı bir deftere yaz.

O an neredeydin, ne hissediyordun, ne düşündün, ne almayı düşündün, aldın mı, aldıysan sonra ne hissettin?

Bu kayıtlar sana şu konuda ayna tutacaktır: Alışveriş senin için neyi temsil ediyor? Boşluk mu dolduruyorsun, bir duygudan mı kaçıyorsun, yoksa kendine bir şey mi ispatlamaya çalışıyorsun?

Bu çalışmada fark edeceğin duygusal kalıplar senin asıl ihtiyacına dair önemli ipuçları verecek. Belki de kendini değersiz hissettiğinde bir eşya alarak “ben buna layığım” demeye çalışıyorsun. Belki de sıkışmışlık, kontrolsüzlük ya da başarısızlık hissini alışverişle bastırıyorsun. Bu kök duyguyu fark etmek, ilk iyileştirici adımdır.

Alışveriş yapmak istediğinde kendine 10 dakika zaman ver. Bu sürede başka bir aktivite yap: bir çay iç, kısa bir yürüyüşe çık, müzik aç veya bir arkadaşını ara. Beyin, duygusal kararları ani verir ama erteleme geldiğinde rasyonel taraf devreye girmeye başlar.

Bu 10 dakika içinde kendine şunu sor:

Bu eşyaya gerçekten ihtiyacım var mı?

Bunu 1 hafta sonra hala almak ister miyim?

Bu eşyaya mı ihtiyacım var, yoksa şu anki hislerime iyi gelecek bir şeye mi?

Bu sorular seni alışverişe değil, içsel ihtiyacına odaklayacaktır.

Bir defter edin. Almak istediğin her şeyi oraya yaz ama hemen alma.

Yanına şunları da ekle:

Ürün adı

Neden almak istiyorum?

Ne hissediyorum?

Gerçekten ihtiyacım mı?

3 gün sonra hâlâ almak istiyor muyum?

Bu alışkanlık alışveriş davranışını zamana yayarak, anlık tepkisellikten uzaklaştırır. Ayrıca senin için hangi duyguların tetikleyici olduğunu zamanla anlaman kolaylaşır.

Üzgün, stresli ya da yalnız hissettiğinde alışveriş seni kısa süreli olarak rahatlatıyor olabilir. Ancak kalıcı bir çözüm için bu duygularla başa çıkabileceğin alternatif yollar geliştirmen gerekiyor. Örneğin:

Günlük tutarak içsel duygularını dışa vurmak

Mindfulness egzersizleriyle o anda kalabilmeyi öğrenmek

Sevdiğin bir fiziksel aktivite yapmak (örneğin yürüyüş, dans)

Sanatsal uğraşlar (boyama, yazı, müzik)

Bir arkadaşla ya da psikolog ile konuşmak

Alışverişin doldurduğu alanı başka sağlıklı yöntemlerle doldurduğunda, zamanla alışverişe olan bağımlılık azalacaktır.

“Ben niye böyleyim?” yerine “Acaba şu an ne yaşıyorum?” demeye başla. Dürtüsel alışveriş davranışı yalnızca irade zayıflığı değildir. Zihinsel bir savunma mekanizmasıdır. Bununla kendini suçlamak yerine, kendini tanıma ve anlama fırsatı olarak görebilirsin.

Sen de zaten bunu fark etmişsin: Belki dikkat eksikliği bozukluğun olduğu için bu davranış gelişmiş olabilir. Gerçekten dikkat eksikliği ya da dürtü kontrolü güçlüğü yaşıyorsan, bir uzmandan (psikiyatrist ya da psikolog) destek alman çok faydalı olacaktır. Çünkü bu gibi durumlarda sadece davranış değişikliği değil, bazı bilişsel stratejiler ya da gerektiğinde medikal destek gerekebilir.

Instagram, TikTok ve benzeri mecralarda “şunu aldım, bunu kaçırmayın” gibi içeriklere çok maruz kalmak, zihinsel olarak sürekli “eksiklik” hissini tetikler. Oysa gerçekte sana hiçbir katkı sağlamayacak şeyler seni anlık tatmin eder ama sonrasında eksik hissettirir.

Bu yüzden alışveriş odaklı içeriklere maruziyetini azaltmak için:

Instagram’da keşfet bölümünü kişiselleştir

Influencer alışveriş videolarını sessize al

Belirli bir süre “dijital detoks” yap (örneğin 2 gün hiç bakmamak)

Bunlar küçük ama etkili sınır çizme adımlarıdır.

“Artık asla alışveriş yapmayacağım” gibi katı kararlar yerine, “Bu hafta 2 kez dürtüyü yönettim” gibi ölçülebilir hedefler koy.

Kendine şu soruları sor:

Bu hafta en çok hangi durumda alışveriş yapmak istedim?

Bunu nasıl yönettim?

Bununla başa çıkarken hangi duygumu fark ettim?

Bu küçük farkındalıklar birikerek büyük değişim yaratır. Senin kontrol kazandığını hissettiğin her an, bağımsızlaşma sürecini pekiştirir.

Eğer bir partnerin varsa ya da bu konuyu paylaşabileceğin bir arkadaşın, akraban varsa dürüstçe paylaş:

“Bazen duygusal olarak zorlandığımda alışverişe yöneliyorum.”

“Bunu fark ettim ve değiştirmek istiyorum, senin desteğine de ihtiyacım var.”

“Bu hafta birlikte mağaza yerine yürüyüşe çıkabilir miyiz?”

Böyle bir paylaşım seni hem duygusal olarak destekler, hem de alışveriş dışında sosyal bağlarla beslenmeni sağlar.

Sevgili danışan, dürtüsel alışveriş davranışın aslında duygularına nasıl tepki verdiğini gösteren bir pusula gibi. Bu pusulayı yönlendirmek senin elinde. Sen zaten ilk adımları atmışsın; dijital tetikleyicileri kaldırmış, farkındalık kazanmışsın. Şimdi bu farkındalığı sistemli bir sürece dönüştürerek kendini hem maddi hem de duygusal anlamda daha güvende hissedebilirsin.

Eğer dikkat eksikliği ya da dürtü kontrolü konularında şüphelerin varsa, bir psikiyatrist görüşüyle bu tabloyu daha netleştirmen çok faydalı olacaktır. Aynı zamanda terapi süreciyle de duygusal boşluklarını daha sağlıklı şekilde doldurabileceğin yöntemleri öğrenebilirsin.

Kendine yüklenmek yerine, bu süreci öğrenme ve gelişim alanı olarak görmek, iyileşmenin en sağlam zeminidir. Umarım cevabım faydalı olmuştur. Yeni soruların olursa ya da başka bir başlıkta daha fazla destek istersen, tekrar yazabilirsin.

Sevgiler,

Psikolog Betül Canbel