Takıntılarım var ve atamıyorum kpss çalışamıyorum bu yüzden

Merhaba Sevgili Danışan,

Paylaştıkların, uzun süredir zihninde yoğun şekilde yer eden, suçlulukla ve kontrol kaybı korkusuyla birleşen düşüncelerin seni ne kadar yorduğunu açıkça gösteriyor. Yaşadığın durumun ne kadar rahatsız edici olduğunu, bu düşüncelerin seni hem duygusal hem de bedensel olarak nasıl etkilediğini hissetmek mümkün. Öncelikle şunu bilmeni isterim: Bu tür istenmeyen, tekrarlayıcı, kontrol edilemeyen düşünceler senin karakterinle, ahlaki değerlerinle ya da gerçekten “ne hissettiğinle” ilgili değildir. Tam tersine, bu kadar rahatsız olman, aslında bu düşüncelerin senin değerlerinle çeliştiğini, onlarla özdeşleşmediğini gösteriyor. Yani sorun bu düşünceleri “taşımakta”, “üretmekte” değil; onları yanlış yorumlayıp onlarla savaşmakta.

Takıntıların sadece zihinsel bir döngü değil, duygusal ve bedensel bir süreç olduğunu söylemek gerekir. Beynin “tehlike var” sinyalini yanlış okuduğu, masum bir düşünceyi gerçek bir tehditmiş gibi algıladığı durumlarda bu döngü başlar. Senin örneğinde, “ya arkadaşımın sevgilisine ilgi duyar mıyım?”, “ya eniştemle ilgili uygunsuz bir düşünce aklıma gelirse?” gibi düşünceler beyninde bir alarm sistemi gibi çalışıyor. Beyin, bu düşünceleri tehlike sinyali olarak algılıyor ve hemen onları bastırmak, kontrol etmek, analiz etmek için seni harekete geçiriyor. Fakat tam da bu noktada, bastırma ve analiz etme çabası düşünceleri güçlendiriyor. Çünkü beyin, her bastırma denemeni “demek ki bu düşünce gerçekten tehlikeli” diye yorumluyor. Böylece bir kısır döngü oluşuyor: Düşünce gelir - korkarsın - bastırmaya çalışırsın - daha çok gelir.

Bu tür takıntıların kökenine baktığımızda, genellikle çocuklukta içselleştirilen “ahlak”, “doğru davranış”, “ayıp” veya “günah” kavramlarının çok katı biçimde öğrenilmesiyle ilişkili olabilir. Kişi büyüdükçe, düşüncelerini bile kontrol etmesi gerektiğine inanabilir. Oysa insan zihni, her gün binlerce düşünce üretir ve bu düşüncelerin çoğu bizim kontrolümüzde değildir. Örneğin bir köprüde durduğunda “ya atlarsam?” diye aklına gelmesi, atlamak istediğin anlamına gelmez. Bu sadece beynin olasılık üretme biçimidir. Tıpkı senin zihninin de “ya arkadaşımın sevgilisine ilgi duyarsam?” gibi olasılıklar üretmesi gibi. Bu, senin değerlerinle çelişir ama tehlikeli değildir. Burada yapılması gereken, bu düşünceleri bastırmak değil, onlara alan tanımak ve “evet, şu an böyle bir düşünce geldi ama bu sadece bir düşünce” diyebilmektir.

Bedenin ve zihnin bir bütün olarak ele alınması önemlidir. Çünkü senin tarif ettiğin kalp çarpıntısı, nefesin hızlanması, huzursuzluk gibi bedensel tepkiler, zihinsel kaygının bedene yansımasıdır. Bu durumlarda nefes egzersizleri, gevşeme çalışmaları, meditasyon veya kısa yürüyüşler gibi bedeni rahatlatan yöntemler kullanılabilir. Bedeni rahatlattığında zihin de güven hissine geçer. Aynı zamanda kendine şefkatli yaklaşman, “neden böyle düşünüyorum” yerine “şu an zihnim kaygılı ve ben bunu fark ediyorum” diyebilmen, bu düşüncelerin üzerindeki kontrol duygusunu geri kazandırır. Çünkü takıntılı düşüncelerle başa çıkmanın anahtarı, onlarla savaşmak değil, onları tarafsız bir gözle izlemeyi öğrenmektir.

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) bu tür durumlarda oldukça etkili bir yaklaşımdır. BDT’ye göre, obsesif düşünceleri sürdürmekte en büyük rolü oynayan şey, bu düşüncelere atfedilen anlamdır. Yani “bu düşünceyi düşündüm, demek ki kötü bir insanım” gibi bir çıkarım yapıldığında beyin alarm sistemini devreye sokar. Oysa düşünce, bir eylem değildir. Düşünmekle yapmak arasında temel bir fark vardır. BDT’nin “düşünce-eylem kaynaşması” dediği bu yanılgı, OKB’nin merkezinde yer alır. Bu nedenle BDT sürecinde kişi, düşüncelerin sadece zihinsel olaylar olduğunu ve onları kabul etmenin, eyleme dökmek anlamına gelmediğini öğrenir. Bu farkındalık geliştikçe, düşüncelerin rahatsızlık verici gücü azalır.

BDT’de kullanılan “maruz bırakma ve tepki önleme” tekniği, senin durumunda da uygulanabilir. Bu yöntem, kişinin korktuğu düşünceyle yüzleşmesini ve onu bastırmadan zihinde tutmasını içerir. Örneğin “ya arkadaşımın sevgilisine ilgi duyarsam” düşüncesi geldiğinde, bu düşünceyle savaşmak yerine, “evet bu düşünce geldi, rahatsız edici ama geçici” diyebilmek hedeflenir. Zamanla beyin, bu düşüncenin tehlikeli olmadığını öğrenir ve alarm sistemini kapatır. Böylece düşünce geldiğinde artık yoğun kaygı hissetmezsin. BDT’nin etkisi bilimsel olarak kanıtlanmıştır ve düzenli terapi süreciyle, takıntıların belirgin şekilde azalabilir.

Ayrıca kendine telkin verirken “ben kötü bir insan değilim” gibi savunmacı ifadeler yerine, “şu an kaygılıyım, bu sadece bir düşünce, geçecek” gibi farkındalık odaklı telkinler kullanmak daha etkilidir. Çünkü zihnin amacı kendini ikna etmek değil, gerçekliği kabullenmektir. Düşüncelerinin gelmesine izin verdiğinde, onların gücü azalır. Unutma, düşünceyi kontrol etmeye çalışmak, ateşi söndürmek için benzine su yerine benzin dökmeye benzer.

Bu tür obsesyonların altında yatan duygusal kökenler de ele alınır. Suçluluk hissinin, kontrol ihtiyacının veya “hata yaparsam sevilmem” korkusunun geçmişte nasıl öğrenildiği üzerinde çalışılır. Bu duygusal katmanlara temas etmek, sadece belirtileri azaltmaz, aynı zamanda kök nedenleri dönüştürür. Çünkü takıntılı düşünceler genellikle, bastırılmış bir suçluluk duygusunun zihinsel biçimidir. Bu suçluluk çoğu zaman ahlaki bir hassasiyetin abartılı bir versiyonudur. Senin gibi değerlerine bağlı, sorumluluk sahibi bireylerde bu nedenle daha sık görülür.

Son olarak şunu bilmeni isterim: Bu durum kalıcı olmak zorunda değil. Doğru terapi süreciyle, takıntılı düşünceler büyük ölçüde kontrol altına alınabilir. Günlük yaşamına, hedeflerine, KPSS hazırlığına yeniden odaklanabilmen mümkün. Şu anda beynin, seni korumaya çalışan ama aşırı alarm veren bir sistem gibi çalışıyor. Bu sistemi yeniden eğitmek zaman alabilir ama imkânsız değildir. Kendi iç sesine “Ben bu düşüncelerden ibaret değilim” diyebildiğinde, ilk adımı atmış olursun.

İyileşme, düşüncelerinin susmasıyla değil, onlarla barışmanla başlar. Zihnin bazen fırtınalı olsa da, sen o fırtınayı izleyen kişisin. Her düşünce geldiğinde, “bu sadece bir misafir” demeyi dene. Misafirler ne kadar rahatsız edici olursa olsun, sonunda giderler. Ve sen, evin sahibi olarak hep orada kalırsın.

Umarım cevabım faydalı olmuştur. Değerlendirilmesini istediğin farklı bir soru veya aklına takılanları sorabilirsin.

Sevgiler,

Psikolog Betül Canbel